ТЕХНИКА ВА ТАРАҚҚИЁТ уйғунлиги этук кадрларга боғлиқ

Университетимиз бағрида таълим олиб, мамлакатимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлиги учун фидокорона хизмат қилган юзлаб давлат ва фан арбобларининг номларини фахр билан тилга олишимиз мумкин. Жумладан, дунё таниган йирик сиёсатчи ва давлат арбоби, Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов, давлат ва фан арбоби Оқил Салимов, давлат арбоблари Раҳим Ражабов, Элёр Ғаниев, Ўткир Султонов, Ҳабиб Абдуллаев, мамлакатимизнинг юқори лавозимлари, яъни вазирликлар тизимида ишлаган Ко­зим Тўлаганов, Бахтиёр Ҳамидов, Эргаш Шоисматов, Иномжон Мажидов, Ёрқин Санақулов, академиклар Нодирбек Юсуп­беков, Қаҳрамон Аллаев, Ҳосил Фозилов, Тўлқин Миркомилов ва яна юзлаб шун­дай инсонларнинг номлари тарих зарва­рақларига муҳрланган .

Нафақат мамлакатимиз, балки дунёнинг 60 дан ортиқ мамлакатларидан келиб, шу университет бағрида таълим олган фан ва давлат арбоблари тўғрисида ҳам тўхталиб ўтиш жоиз. Зеро, универ­ситетни Шарқий Европа, Осиё, Африка, Лотин Америка ва Араб давлатларидан йилига минг нафардан кўпроқ ёшлар келиб таълим олган, айримлари шу ерда номзодлик ва докторлик диссертацияла­рини ҳимоя қилган. Кўпчилиги ватанига қайтганидан кейин давлат бошқаруви соҳаларида ишлаган. Тошкент давлат тех­ника университети бағрида таълим-тар­бия олган инсонларнинг жуда кўпчилиги ҳар қандай шароитда давлат ва жамият корига яраганликларининг боиси нима­да, деган савол қўйсак, техника универ­ситетимиз ўз миссиясини аъло даражада бажарганлигида, деб айтамиз. Шу ўринда техника университетининг жамиятдаги миссияси нима, жамият тараққиётида қандай аҳамият касб этади, деган са­волларга тўхталсак, техника олий ўқув масканларини ҳар қандай жамиятнинг тараққиёти ва ривожанишида ўта муҳим вазифаларни бажаришга йўналтирилга­нини алоҳида таъкидлаш жоиз.

Техник университети – муҳандислик, илмий, техник ва технологик фанларнинг интенсив ўргаришига мослашган, юқори малакали техник кадрларни тайёрлай­диган олий ўқув юрти бўлиб, давлат ва жамият тараққиёти учун муҳим аҳамият касб этадиган таълим тизимининг муҳим бўғинидир. Дунёнинг ривожланган индустриал технологик мамлакатлари­да илмий-техникавий тараққиёт ва унга ҳисса қўшадиган муҳандислик таъли­мининг ривожланишига катта эътибор қаратилади. Техник таълимга алоҳида эътибор қаратишдан мақсад ҳар қандай мамлакатнинг тараққий топишида муҳим омил ва асос бўладиган йўналишлари­дан бири – технологик инновациядир. Бу учун давлат инновацион ва саноат сиё­сати интенсив такомиллаштириб борил­моғи зарур бўлади. Бунда фундаментал ҳамда амалий фан ва таълим миллий иқтисодиётни инновацион ривожлан­тиришнинг сўзсиз устувор йўналиши, кадрлар тайёрлашда давлат буюртмаси тизими сифатида белгиланади ва юқори малакали мутахассислар ва касбий ҳам­корликка асосланган ишчилар қатламини шакллантиради. Фан ва техника соҳасида давлат ва хусусий шерикчиликка асосла­ниб ривожланмоғи, фан, таълим ва ишлаб чиқариш интеграцияси учун шарт-ша­роит яратилмоғи, стратегик вазифалар­ни ҳал этиш йўлида тизимли равишда тадқиқотлар олиб борилмоғи лозим.

Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг 2022 йилда Олий Мажлис ва Ўзбекистон халқига Мурожаатнома­сида «Кимё саноати, электр техникаси, транспорт ва энергетика соҳаларида нуфузли халқаро ташкилотлар билан бирга, алоҳида Муҳандислик мактабла­ри ташкил қилинади. Бу тизим бизда ҳозиргача бўлмаган. Лўнда айтганда, янги замон инженерлари тайёрлаш тизимини яратамиз”, – деб таъкидлага­ни ҳам бежиз эмас. Зеро, кейинги йиллар­да техник ва технологик инновацияни ривожлантириш устувор масала ҳисобла­нади.

Ўзбекистон техник таълим тизими­нинг стратегик вазифаси юқори техно­логияли саноат тармоқлари корхоналари учун рақобатбардош муҳандис кадрлар­ни тайёрлашдир. Бу муаммога ҳукумат миқёсида доимий эътибор қаратилмоқда. Юқори технологияли ишлаб чиқариш маҳсулотлари импорт ўрнини босиш за­руратининг яққол намоён бўлиши шарои­тида иқтисодиётни ривожлантиришнинг асосий омили сифатида инсон капитали­нинг роли ортиб бормоқда. Замонавий инновацион иқтисодиётнинг рақобатбар­дошлик даражаси кўп жиҳатдан профес­сионал кадрлар сифати билан белгилана­ди.

Шундай қилиб, инновацион иқтисо­диётни шакллантиришнинг зарур шарти жамиятнинг жадал иқтисодий ўсиши ва ижтимоий ривожланишининг асосини ташкил этувчи, фуқаролар фаровонли­ги ва хавфсизлигини таъминлаш омили бўлиб хизмат қиладиган таълим тизи­мини модернизация қилишдир. Мамла­катимиздаги мавжуд вазият касб-ҳунар техник таълимини замонавий чақириқ ва таҳдидларга муносиб жавоб беради­ган, инновацион ўзгаришларни амалга оширишга қодир юқори малакали кадр­лар тайёрлашга мослашувчан, ўзини-ўзи ривожлантирувчи тизимга айлантириш­ни тақозо этади. Мамлакатимиз иқтисо­диёти учун инновацион техник кадрлар тайёрлашда Тошкент давлат техника уиниверситети алоҳида ўрин тутади. Ҳозирги замон ўзгарувчан иқтисодий шароитларга тез мослаша оладиган, юқори сифатли муҳандислик таълими­ни таъминлай оладиган, инновацион ўзгаришлар учун кадрлар захирасини тайёрлайдиган, маҳаллий маҳсулот­ларнинг рақобатбардошлигини ошира оладиган юқори салоҳиятга эга бўлган олий таълим масканларига катта эҳтиёж сезмоқда.

Тошкент давлат техника университе­ти мамлакатимиз иқтисодиётининг реал секторлари учун кадрлар тайёрлайди. Дастурий таъминот муҳандислиги, био­технология, саноат экологияси, геология, электроника, механика ва машинасозлик ва халқ хўжалигининг бошқа кўплаб тар­моқлараро йўналишлари шулар жумласи­дандир. Бугунги замон талабидан келиб чиқиб, университетда талабаларнинг мустақил иши ва ижодий қобилиятла­рини ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда ва бунинг учун зарур бўлган шарт-шароитлар, барча имкониятлар яратилмоқда. Юқори малакали муҳандис кадрларни тайёрлашда университети­миз саноат ишлаб чиқариш корхоналари билан таълимнинг узвий боғлиқлиги ва алоқадорлигини яратиш мақсадида база­вий кафедралар, корхоналарда кафедра филиаллари ва ишлаб чиқариш корхона­ларининг ҳамкорлиги ҳамда ҳомийлигида қўшма лабораториялар ташкил этгани мақсад сари боришда ўзининг самарасини бермоқда.

Шу билан бирга университет ҳамкор­лик алоқаларини ҳар томонлама кенгай­тириб бормоқда. Жумладан, нодавлат нотижорат ташкилотлари ҳамда маъна­вий-маърифий, илм-фан, таълим-тарбия билан боғлиқ бўлган барча ижтимоий ташкилот ва фондлар билан яқиндан ҳамкорлик ўрнатилган. Энг муҳими, иш берувчилар билан алоқаларни ҳар томон­лама ривожлантиришга катта эътибор қаратиб, битирувчиларни иш билан таъ­минлашда фаол бўлиши ёшларда таъ­лимга бўлган қизиқиш ва интлишларни икки ҳисса ошириб, яхши таълим олишлари учун мотивация бўлмоқда.

Истеъдодли ёшларни қўллаб-қув­ватлаш “Улуғбек” жамғармаси, Олий таълим, фан ва инновациялар вазирли­ги, Ёшлар сиёсати ва спорт вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари ҳамкорлигида ўтказила­ётган иқтидорли ёшларни кашф қилиш учун “Мирзо Улуғбек ворислари” танлови Тошкент давлат техника университети­дан ҳам вакиллар фаол иштирок этмоқда.

Танлов 16-25 ёшгача бўлган ёшлар ўртасида 3 босқичда ташкил этилади. Ҳар бир босқич ғолиблари тегишли миқ­дорда бир марталик пул мукофотлари билан тақдирланади. Жумладан, 2023 йилги танловда университетимизнинг 20 нафарга яқин иқтидорли талабалари “Мирзо Улуғбек ворислари” танловининг вилоят ва шаҳар босқичи ғолиблари бўл­ди. Улар моддий жиҳатдан рағбатланти­рилди. Қувонарлиси шундаки, универси­тетнинг 4 нафар талабаси лойиҳаси ушбу танловнинг якуний босқичида энг яхши деб топилди. Муҳандислик технология­лари факультети талабаси Зилола Зоки­рова “Саноат чиқиндиларидан фильтр маҳсулотини олиш технологияси” лойиҳа­си, Иссиқлик энергетикаси факультети талабаси Аброр Йўлдошев “Сунъий қўл” лойиҳаси, Электроника ва автоматика факультети талабаси Абдураҳим Абдуҳа­лимов “Сув насосларини узоқ масофадан бошқариш” лойиҳаси, Электроника ва автоматика факультети талабаси Элинур Холмаҳмадова “Инно лампа” лойиҳаси билан қатнашиб, республика босқичи ғолиблари қаторидан жой олишди ва 10 миллион 500 минг сўмдан пул мукофоти ҳамда сертификат билан тақдирланди. Кадрлар тайёрлашдаги бундай ёндошув мутахассисларнинг рақобатбардош бўли­шида муҳим омил бўлмоқда.

Кейинги йилларда мамлакатимиз таъ­лим тизимининг комплекс тизимли ис­лоҳ қилиниши жараёнида Тошкент дав­лат техника университети ҳам энига, ҳам бўйига интенсив ўсиб бормоқда. Беш йил ичида талабаларимиз сони 12 мингдан 23 мингга купайган бўлса, профессор-ўқи­тувчиларимизнинг илмий салоҳияти 50 фоизга ўсди. Халқаро ҳамкорлигимиз кенгайиб, 50 дан ортиқ давлатлар билан ҳамкорлик битимлари имзоланди ва 12 та хорижий олий ўқув юртлари билан қўшма таълим дастури ташкил этилди. Университет Буюк Британиянинг “Times Higher Education” агентлиги томони­дан эълон қилинган “World University Rankings – 2023” рейтинг натижаларига кўра, “Топ-1000” талик рейтингда 1050- 1100 таликдан жой олди. Осиё универси­тетлари рейтингидаги “QS Asia University Rankings 2024”да 501-550 ўринларни эгаллади.

Университет мақомига лойиқ бўлиши учун олий даргоҳларда илмий кашфиёт­ларнинг самарадорлиги муҳим аҳамият касб этади. Шу маънода кейинги йиллар­даги Тошкент давлат техника универ­ситетининг илмий ишлар ҳимоясининг ўсиш динимикасини таҳлил қиладиган бўлсак, 2017 йилгача қадар диссертацияларнинг ҳимоясининг сони озчиликни ташкил этган. Кейинги беш йил ичида вазият ижобий томонга ўзгариб, ном­зодлик ва докторлик диссертациялари­нинг ҳимоя қилишнинг сони интенсив равишда ўсди. Жумладан, охирги 5 йилда 282 нафар фалсафа доктори (PhD), 35 на­фар (DSc) фан доктори тайёрланди.

Илмий ишлар ҳимояси динамик ўсиб боришнинг ўзига хос объектив ва субъек­тив сабаблари бор. Биринчидан, бу мамла­катимиз Президенти Шавкат Мирзиёевнинг илм-фан ва таълимга бераётган катта эътиборининг натижасидир. Бунга Президент фармони билан 2017 йилнинг 1 июлидан бошлаб мамлакатимизда олий ўқув юртидан кейинги таълимнинг бир поғонали тизимдан икки поғонали ти­зимга ўтилиши ҳамда илмий салоҳиятли педагогларнинг илмий даражага эга бўл­маган ўқитувчиларнинг ойлик маошлари­даги фарқни оширилишини мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин. Иккинчидан, Тош­кент техника университетининг илмий тадқиқотлар олиб бориш учун яратилган шарт-шароитлар ҳам бу борада муҳим аҳамиятга эга.

Университетда 44 та ихтисослик бўйича олий таълимдан кейинги таълим институтида таянч докторантура (PhD), док­торантура (DSc), мустақил изланувчилик (PhD, DSc), стажёр-тадқиқотчилик таълим шакллари мавжуд бўлиб, бугунги кун­да 440 нафардан ортиқ тадқиқотчилар илмий фаолият билан машғул. Қолаверса, университет республикада техника фан­лари бўйича таянч олий таълим муасса­саси ҳисоблангани учун Вазирлар Маҳка­масининг 2019 йил 19 июлдаги “Олий малакали илмий ва илмий-педагог кадрларни мақсадли тайёрлаш тизи­мини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорига мувофиқ Наманган муҳандис­лик технологиялари институти, Қарши муҳандислик-иқтисодиёт университе­ти, Андижон машинасозлик институти, Жиззах политехника институти, Термиз муҳандислик-технология институти, Бер­дақ номидаги Қорақалпоқ давлат универ­ситети, Самарқанд давлат университети ва бошқа техник олий таълим муассасала­ридан 33 нафар тадқиқотчи университе­тимизда олий таълимдан кейинги таъ­лим буйича мақсадли тайёрлаш тизимида таҳсил олмоқда. Ушбу кадрлар келажакда юқорида номлари қайд этилган олий­гоҳларда юқори малакали педогоглар сифатида фаолият юритади.

Университетда 44 та ихти­сослик бўйича олий таълимдан кейинги таълим институтида таянч докторантура (PhD), доктор­антура (DSc), мустақил изланувчилик (PhD, DSc), стажёр-тадқиқотчилик таълим шакллари мавжуд бўлиб, бугун­ги кунда 440 нафардан ортиқ тадқиқотчилар илмий фаолиятбилан машғул.

Университетда 2022-2024 йилларда олий таълимдан кейинги таълим институтларига ўқишга кирган фалсафа доктори (PhD) ва фан доктори (DSс) илмий даражасини олиш учун диссер­тация ҳимоя қилиши режалаштирилган ёш изланувчиларнинг “Йўл харита”лари шакллантирилган бўлиб, улар билан док­торлик диссертациялари устида инди­видуал тарзда ишлаб чиқилган алоҳида режа асосида мустақил тартибда иш олиб бориш механизми йўлга қўйилган. Улар­нинг диссертация тадқиқотлари бўйича олаётган натижаларининг самарадорлиги йилда икки маротаба мониторинг ўтка­зиш орқали назорат қилиб борилади.

Илмий изланувчиларга тадқиқот ишларини бажаришда хориж тажриба­сини ўрганиш, етакчи хорижий таълим муассасалари ва илмий тадқиқот институтларидаги мавжуд лаборатория базаларидан фойдаланиш, хорижий олимларнинг тадқиқот иши бўйича фикрларини ўрганиш бугунги куннинг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Чунки ривожланган мамлакат­лардаги илмий тажрибани ўрганиш асосида йуналишни тўғри белгилаш диссертация тадқиқотида самарали фойдаланишда ишнинг илмий ва ама­лий аҳамиятини оширади. Шу сабабдан илмий тадқиқотчиларни етакчи хори­жий илмий ташкилотларга (марказлар, университетлар ва бошқалар) қисқа муддатли илмий стажировкаларга юбо­риш Инновацион ривожланиш агентли­ги томонидан ўтказиладиган мақсадли танловларда ғолиб бўлган ёки универси­тетнинг бюджетдан ташқари маблағлари ҳисобидан амалга оширилмоқда. Бугунга қадар ўн нафардан ортиқ докторантлар ушбу имтиёзлардан фойдаланиб, жум­ладан, Греция, Германия, Россия, Хитой, Венгрия, Япония, Испания, Белоруссия, Туркия, Италия каби дунёнинг ривожланган мамлакатларининг етакчи илмий ташкилотларида қисқа муддатли илмий стажировкалар ўтаб келишди. Бу биз учун дунё илмий ҳамжамиятига интеграциялашув, илм соҳасида янги марра­ларга эришиш учун катта имкониятдир.

Президентимизнинг 2019 йил 4 ян­вардаги “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги му­тахассисларни хорижда тайёрлаш ва ватандошлар билан мулоқот қилиш бўйича “Эл-юрт умиди” жамғармаси­нинг дастурлари бўйича кадрларни ўқитишни ташкил этишни янада та­комиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ ташкил этилган “Эл юрт умиди” жамғармаси стипендиялари орқали ҳозирги кунда 4 нафар ёш ўқитувчиларимиз ривожланган мамлакатларнинг етакчи илмий муассаса­ларида илмий-тадқиқот ишларини олиб боришмоқда. Бундан ташқари дунёнинг ривожланган мамлакатларининг етакчи олий таълим ва илмий муассасалари би­лан ўзаро ишончга асосланган ҳамкорлик доирасида таълим ва маданиятни ри­вожлантиришга кўмаклашиш юзасидан ҳамкорлик шартномалари, меморандум­лар имзоланган. Докторантурада “1+1” таълим тизими жорий қилинган бўлиб, ушбу имкониятдан ҳам бир қатор ёшлар унумли фойдаланмоқда.

Хулоса ўрнида шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, давлатимиз раҳбарининг ташаббуси билан қабул қилинаётган ҳужжатлар, амалга оширилаётан ислоҳот­ларнинг мазмун-мақсади инсон қадрини юксалтириш, унинг фаровон ва бахтли ҳаётини таъминлашга қаратилган. Олий малакали илмий-педагогларнинг кўпли­ги ва салоҳияти, давр талабига мос холда малакасини ошириб бориш юртимиз ке­лажаги янада тараққий топишида юксак ўрин тутиши шубҳасиздир.