ҲАЁТДА ФИДОЙИЛИК, ЭЗГУЛИК ЙЎЛИДА ЖАСОРАТ ВА ШИЖОАТ КЎРСАТИШ, ҲАТТО БУ БОРАДА УМРИНИ БАҒИШЛАШ ҲЕЧ ҚАЧОН ИЗСИЗ КЕТМАЙДИ, АКСИНЧА, ИБРАТ НАМУНАСИ СИФАТИДА АСРЛАР ОША ЯШАЙВЕРАДИ.
Машҳур немис рассоми Альбрехт Дюрернинг Венадаги Албертина галереясида сақланаётган “Дуога очилган қўллар” суратини санъат шинавандлари ҳайрат билан томоша қилишади. Аммо бу суратнинг яратилиш тарихи кўпчилик учун номаълум. Ҳолбуки, унинг ўзига хос ғаройиб тарихи бор. Бошқача айтганда, бу сурат мусаввирнинг бой дунёқараши, чексиз тасаввури маҳсули эмас, балки ҳаётий ҳақиқатнинг тасвирий санъатга муҳрланган кўринишидир. XV асрда Нюрнберг шаҳри яқинидаги кичик бир қишлоқда ўн саккиз нафар болали бир оила яшаган. Бундай катта оила эҳтиёжини таъминлаш учун заргар ота тиним билмаган, ҳар кун тер тўкиб ўн саккиз соатлаб ишлаган. Оиладаги икки бола – Альберт ва Альбрехт расм чизишга жуда қизиқар, тасвирий санъат борасидаги истеъдодларини юзага чиқариш учун Нюрнбергдаги академияда ўқишни орзу қилишарди. Бироқ оиланинг моддий аҳволи бунга имкон бермасди. Ниҳоят, узоқ маслаҳатлашув, баҳс-мунозаралардан сўнг ака-ука қатъий қарорга келади. Улар қуръа ташлаш орқали ўз омадларини синаб кўришади. Шартга кўра, ютқазган шахтада ишлайди ва топган даромади билан оғасининг ўқиши учун пул тўлайди. Кейин ўқишни тугатган ғолиб конда ишлаган инисининг ўқиш харажатларини тўлиқ ўз зиммасига олади. Бу ўша пайтда орзуманд ака-ука учун энг оқил ва маъқул йўл бўлиб кўринади. Ака-ука қуръа ташлашади ва омад ака бўлмиш Альбрехтга кулиб боқади, у шартга мувофиқ Нюрнберг Академиясига йўл олади. Альберт эса хавфли конларга қора ишчи бўлиб ёлланади. У тўрт йил давомида Альбрехтнинг академияда ўқиши учун барча харажатларни қоплаш мақсадида қийинчилик ва машаққатларга чидаб, меҳнат қилади. Альбрехт ҳам укаси машаққат билан ишлаб топаётган маблағнинг ҳар бир чақасини қадрлайди, тиришқоқлик билан ўқиб, ўз истеъдодини юзага чиқаришга интилади. Ҳадемай унинг ноёб истеъдоди ярқ этиб кўзга ташлана бошлайди. Турли ғаройиб гравюралар, ёғоч нақшлар яратади. Ранг-баранг санъат асарлари эса ҳеч кимни бефарқ қолдирмасди, ишқибозлар янги истеъдод пайдо бўлганини эътироф этишарди. Албатта, Альбрехт ўқишни тугатганда ўз асарлари учун мўмай даромад оладиган мусаввирга айланган эди. Қисқаси, у ўз қишлоғига келажаги порлоқ рассом сифатида қайтади. Бу қашшоқликда кун кечирадиган Дюрерлар оиласи учун ҳақиқий байрамга айланади. Оила аъзолари Альбрехтнинг ютуқларини нишонлаш учун тантана уюштиришади. Альбрехт оқибатли инсон эди, у укасининг яхшилигини унутмайди. Бир кун кечки овқатдан сўнг ўзининг орзусини рўёбга чиқариш йўлида фидойилик кўрсатган укасига миннатдорчилик билдиради: “Укажон, мен сендан чексиз миннатдорман. Энди сенинг ўқишга бориш, орзуларингни рўёбга чиқариш фурсати келди. Нюрнбергга бориб, бемалол таҳсил олишинг мумкин. Келишганимиздек, ҳамма ҳаражатларни ўз зиммамга оламан”. Оила аъзолари Альбрехтнинг сўзларидан таъсирланиб, бирдан столнинг нариги четида ўтирган Альбертга қарашади. Шунда ҳеч кимнинг хаёлига ҳам келмаган воқеа рўй беради. Оқариб кетган юзини кўз ёшлари ювиб тушаётган Альберт бошини кескин чайқаб, нуқул “Йўқ… йўқ…” дея хитоб қилади. Унинг бу хатти-ҳаракатига ҳеч ким тушунмайди, оила аъзоларининг барчаси таажжубланган кўйи унга тикилиб қолишади. Ниҳоят, Альберт оҳиста ўрнидан туриб, кўз ёшларини артади. Сўнгра қўлларини юқорига кўтариб, кафтларини кенг очган кўйи ғамгин овозда шундай дейди: “Йўқ, ака, мен Нюрнбергга ўқишга бора олмайман, бунинг энди имкони йўқ. Қара, конда ишлаган тўрт йил мобайнида нозик қўлларим буткул яроқсиз аҳволга келди. Ҳар бир бармоғимнинг суяклари камида бир неча марта синиб, қийшиқ битиб қолган. Ўнг қўлим эса, буткул майиб бўлганидан ҳатто қошиқни ҳам эплаб ушлолмайман. Энди бу мажруҳ қўлларим билан чиройли суратлар чизолмайман…”. Альбертнинг сўзларидан оила аъзолари карахт аҳволга тушиб қолишади. Айниқса, Альбрехт қаттиқ таъсирланади, ўзи учун умрини фидо қилган, ҳаётда энг машаққатли ишни бажарган, аммо ҳеч қачон иккиланмаган, нолиб, дардиҳол қилмаган укасини кўзлари ёшга тўлган ҳолда қаттиқ қучиб олади. Альбрехт табиатан ижодкор эмасми, укасининг фидойилиги унинг бутун вужудини ларзага солади ва у укасининг мажруҳ қўллари тасвирини қоғозга кўчиради. Бу укасининг фидойилигига эҳтиром рамзи эди. У суратга оддийгина тарзда “Қўллар” деб ном қўяди. Буни қарангки, ушбу асар кутилмаганда машҳур бўлиб кетади. Кейинчалик санъат аҳли асарни “Дуога чўзилган қўллар“ деб номлайди ва ном асарнинг мазмун-моҳиятига худди узукка қўйилган кўздек мос тушади. …Шундан буён орадан беш аср вақт ўтган бўлса-да, дунёнинг йирик музейларида Альбрехт Дюрернинг юзлаб портретлари, оддий, кўмир ва кумуш қаламларда чизилган суратлари, ёғоч ва мис ўйма нақшлари миллионлаб санъат ишқибозларининг эътиборини ўзига тортиб келмоқда. Уларнинг орасида “Дуога чўзилган қўллар” сурати саховатли ва фидойи уканинг жўмардлиги тимсоли сифатида қўр тўкиб турибди… “Тақдир ғаройиботлари” деганлари шу бўлса керак, эҳтимол!? Интернет материаллари асосида Ҳумоюн МИРЗО тайёрлади.